Bədənimizin daxilində hər an yüzlərlə mesaj bir tərəfdən digər tərəfə sanki qaçırmışcasına irəliləyər. Hüceyrələr bütün bu məlumat hərəkəti içərisində doğru seçimləri edə bilmək və özlərini maraqlandıran məlumatları aradan ala bilmək üçün son dərəcə kompleks tanıyıcı sistemlərlə təchiz edilmişlər. Məlumatlara aid şifrələr, zəncirvari bir kimyəvi çevrilmə nəticəsində tərcümə edilər.

Bu mesajları daşıyan "kimyəvi xəbərçilər" fərqli orqanların öz aralarında  əlaqə qurmasını təmin edən mayelərdir. Bu əlaqə sayəsində canlılar xarici mühitdə qarşılaşdıqları ani dəyişmələr ya da hücumlar qarşısında bir bütün olaraq davranarlar. Digər bir sözlə, ortaq bir hərəkət içində olarlar. Fiziologiya sahəsində Nobel mükafatı alan fransız bioloq Andre Lwoff hər orqanizmin yalnız mövcud olan kompleks məlumat sayəsində yaşaya biləcəyini ifadə etmişdir:

Bir orqanizm bir-biriylə əlaqəli quruluşların və funksiyaların meydana gətirdiyi bir sistemdir. Bu sistem hüceyrələrdən meydana gələr və hüceyrələr də qüsursuz iş birliyi edən molekullardan hazırlanmışdır. Hər molekul digərlərinin nə etdiyini bilməlidir. Mesajları qəbul edə bilməli və onlara görə hərəkət edə bilməlidir.

Hüceyrələrin mesaj qəbuletmə-göndərmə, siqnalları tanıma, şifrələri oxuma kimi əməliyyatları axsatmadan edə bilmələri, əslində orqanizmlərin bir bütün olaraq hərəkət edə bilmə qabiliyyətini də ortaya qoyur. Şüursuz, gözü, dili, ağılı olmayan molekulların və bunlardan meydana gələn hüceyrələrin bir-birləriylə tam bir həmrəylik və iş birliyi içərisində işləmələri, bir-birindən müstəqil hissələrin sanki bir bütünmüş kimi hərəkət etmələri və ortaq bir məqsədə xidmət etmələri, şübhəsiz təsadüflərlə açıqlanması qeyri-mümkün olan bir vəziyyətdir. Milyonlarla hüceyrənin aralarında fasiləsiz olaraq mübadilə etdikləri mesajlarla reallaşan bu böyük uyğunluq şüurlu bir yaradılışın göstəricisidir.

 

Hormonlarla təmin edilən əlaqə

Hüceyrələr arasında qurulan xəbərləşmə sistemi bir çox baxımdan insanların istifadə etdikləri xəbərləşmə sistemlərinə oxşardır. Məsələn, hüceyrələrin membranları üzərində özlərinə çatan mesajları qəbul etmələrini təmin edən "antenalar" var. Bu antenaların düz altında isə hüceyrəyə çatan mesajın kodunu oxuya bilən "stansiyalar" yerləşir. Bəhsi keçən antenaların qalınlığı millimetrin yüz mində biri qədər olan və hüceyrəni əhatələyən hüceyrə membranında yerləşir. Tirozin kinaz qəbuledicisi olaraq adlandırılan bu qəbuledici; antena, gövdə və quyruq olmaqla üç əsas hissədən ibarətdir. Antenanın hüceyrə membranının xaricində qalan hissəsinin forması peyk yayımlarını tutmaqda istifadə edilən çanaq antenaya oxşardır. Hər çanaq antenanın müəyyən bir peykin yayımını tutmağa uyğunlaşdırılması kimi müxtəlif hormon molekullarının daşıdığı mesajlar da fərqli antenalar tərəfindən şərh olunar. Digər hüceyrələrdən gələn mesajlar -hormonlar- hüceyrə membranındakı antenalara təmas edər. Ancaq hər antena yalnız bircə mesajı qəbul edəcək şəkildə tənzimlənmişdir. Bu, çox xüsusi bir quruluşdur. Beləliklə, göndərilən mesaj səhvən bir başqa hüceyrəni hərəkətə keçirməz.

Hormon və antena bir-birlərinə elə uyğun yaradılmışdır ki, bu bənzərlik demək olar ki, bütün biologiya ədəbiyyatlarında açar-qıfıl uyğunlaşmasına bənzədilir. Yalnız doğru açar qıfılı aça bilər, yəni yalnız doğru hüceyrə göndərilən mesajla əlaqə qurar, digər hüceyrələr üçün bu mesajlar heç bir şey ifadə etməz.

Hormon, hüceyrəyə çatdığı andan etibarən hüceyrə içində bir sistem dövrəyə girər. Hüceyrəyə gələn mesaj çox xüsusi xəbərləşmə sistemləri tərəfindən hüceyrənin DNT-sinə çatdırılar və hüceyrənin bu mesaj istiqamətində hərəkət etməsi təmin edilər.

Hüceyrənin antenalarına gələn bir mesajın böyük bir sürətlə hüceyrənin nüvəsinə çatdırılması, üstəlik bu xəbərləşmə əsnasında çox üstün bir texnologiyadan istifadə edilmiş olması, gözlə görülməyəcək qədər kiçik bir kompyuterin icad edilməsindən belə daha böyük bir möcüzədir. Çünki hüceyrə zülal, molekul kimi şüursuz varlıqların meydana gətirdiyi bir orqanizmdir və bədənimizdə hər birinin içində çox qabaqcıl bir xəbərləşmə sistemi olan 100 trilyon hüceyrə var. (Ətraflı məlumat üçün baxın. Harun Yahya, Hormon möcüzəsi.)

Daxili ifrazat vəzilərinin xüsusi hüceyrələri tərəfindən ifraz olunan hormonlar qan ilə birlikdə bütün bədənə yayılarlar. Orqanizm mayesinə ifraz olunan bu hormonlar bədənin digər hüceyrələri üzərində nəzarəti təmin edən kimyəvi maddələrdir. Digər hüceyrələrin varlığından belə xəbərsiz olan hormonların onlara təsir etməyi öz-özlərinə vəzifə etmələri və bunun üçün ortaq qərar almaları qeyri-mümkündür. Yerinə yetirilməsi üçün üstün bir ağıl, məlumat və şüur ​​tələb edən bu vəzifələri kiçik molekulların təyin etməsi mümkün deyil. Hormon deyilən mayelərin bədənin belə bir ehtiyacı olacağını bilmələri və bu təsbit istiqamətində əlaqədar hüceyrələrə təsir edəcək bir sistem qurmaları da qeyri-mümkündür. Onlar yalnız qurulmuş olan mükəmməl sistem içində özləri üçün müəyyən edilmiş vəzifəni əskiksiz və qüsursuz bir şəkildə yerinə yetirərlər. Özlərinə bu vəzifəni verən və onları bu sistemin bir hissəsi olaraq yaradan Allaha boyun əymişlər.

Bir az əvvəl ifadə etdiyimiz kimi insan bədənindəki hüceyrələrlə hormonlar arasında böyük bir uyğunluqdan söhbət gedir. Hüceyrələr hormonların özlərinə daşıdıqları mesajların nə mənaya gəldiyini dərhal anlayarlar. Məsələn, böyümə hormonu gəldikdə, bütün hüceyrələr dərhal onu tanıyar və lazım olanı edərlər. Böyümə neçə yaşında başlayacaq, neçə yaşında dayanacaq, hansı sürətlə baş verəcək, hansı hissələr hansı nisbətdə böyüyəcək kimi təfərrüatlar son dərəcə sistemli olaraq işləyərlər. Bu baxımdan böyümə hormonlarını hazırlayan hüceyrələrin nə vaxt, nə qədər hormon hazırlamalı olduğunu bilmələri, lazım olanda istehsala başlayıb, lazım olanda dayanmaları, bu şəkildə digər hüceyrələri yönləndirmələri açıq şəkildə ağılın məhsuludur. Kainatın hər nöqtəsində olduğu kimi insan bədənində də üstün ağıl sahibi olan Uca Allahın sənəti və elmi gözlər önünə sərilir.

Bu mövzuyla əlaqədar ən diqqət çəkici nöqtələrdən biri də, hormonların qan yolu ilə bütün hüceyrələrə çatdıqları halda, yalnız hədəf hüceyrələr üzərində təsir meydana gətirmələridir. Hormon hüceyrələr arasında irəliləyərkən çatmağı məqsəd qoyduğu hüceyrə öz üzərində olan xüsusi qəbuledicilər sayəsində bu hormonu tanıyar. Hormonlar və sinirlər vasitəsilə göndərilənlərlə yanaşı müəyyən bir miqdardakı kimyəvi mesaj daşıyıcıları da hüceyrə xaricindəki maye içərisində fəaliyyət göstərərək qonşu hüceyrələrə təsir edər. Bir mesajın açılmasını təmin etmək üçün kimyəvi mesaj daşıyıcıları qəbuledicilərə bağlanarlar. Bunlar arasında ən geniş yayılanlar hüceyrə membranı qəbulediciləridir. Hormon alıcılarının demək olar ki, hamısı böyük zülallardır və oyandırılacaq olan hər hüceyrənin ümumiyyətlə, 2.000 ilə 100.000 qəbuledicisi vardır. Ancaq hüceyrədəki qəbuledici sayı sabit deyil.

Hədəf hüceyrədəki qəbuledici sayı gündən-günə hətta dəqiqədən-dəqiqəyə belə dəyişə bilər. Çünki bir hormonun hədəf hüceyrənin qəbuledicisinə bağlanması zamanı ümumiyyətlə ya qəbuledici molekulun bir hissəsi fəallığını itirər və ya molekulların istehsalının azalmasına səbəb olar. Bu vəziyyət də aktiv qəbuledici sayının azalmasına gətirib çıxararaq hədəf toxumanın hormona qarşı həssaslığını azaldar. Buna görə digər vaxtlarda qəbuledicilər ya təkrar aktiv hala gətirilərlər ya da hüceyrənin zülal meydana gətirən mexanizmləri tərəfindən yeni qəbuledicilər hazırlanar. Göründüyü kimi, hər mərhələdə reallaşanlar həmişə müəyyən bir məqsədə istiqamətlidir. Məqsəd daşıyan hadisələrin təsadüfən meydana gəldiyini irəli sürmək isə öz içində bir ziddiyyətdir. Bu vəziyyət təkamülçüləri çıxılmaz vəziyyətdə buraxan mövzulardan yalnız biridir.

Həmçinin, hüceyrələr əsasən eyni mesaj daşıyıcı üçün fərqli qəbuledicilərə sahibdir. Bu qəbuledicilər də ümumiyyətlə təkcə bir hormona xasdır. Bu nizam sayəsində qəbuledicilərdən hansı qıcıqlandırılmalıdırsa, o qəbuledici qıcıqlandırılar və oyanmalı olan toxuma oyanar. Yalnız müəyyən formadakı açarın açdığı bir qıfıl kimi, hər bir qəbuledici də yalnız ona uyğun formadakı molekul (liqand) ona birləşdikdə fəaliyyət göstərər.

Fərqli hormonlar tərəfindən qıcıqlandırılan bu qəbuledicilər birləşməli olduqları mesaj daşıyıcılarını heç səhv etmədən seçərlər və açar-qıfıl uyğunlaşmasını həyata keçirərlər. Ancaq burada doğru açar və qıfıl uyğunlaşması üçün sınaq-yanılmadan söhbət belə gedə bilməz. Bu seçimlərdə tək bir səhvin ölümcül təsirlərə səbəb ola biləcəyi düşünülərsə, bədənimizdəki heyəti nizamın mükəmməlliyi daha yaxşı aydın olacaq. Bir Quran ayəsində Rəbbimizin bu nizamı belə bildirilir:

... O, bütün şeyləri xəlq etmiş və onlara münasib bir biçim vermişdir. (Furqan surəsi, 2)

 

Hormonların qəbuledicilər üzərindəki təsiri

Bir hormon hüceyrə membranındakı hədəf qəbuledicilərini aktiv hala gətirərək təsir göstərir. Hormonlar membrandakı qəbuledicilərə birləşərlər, qəbuledicinin zülal quruluşunda bir dəyişikliyə səbəb olarlar. Bəzi hormonların hüceyrə membranındakı ion kanallarına oxşar şəkildə açma və ya bağlama təsirləri vardır. Məsələn, natrium, kalium kanallarına təsir etdikdə bu kanalların açılıb bağlanmalarını təmin edərlər. Beləliklə, bu ionlar əzələ hüceyrələrinin hüceyrə membranı potensiallarını dəyişdirərlər və bəzilərində oyanmaya, bəzilərində isə ləngiməyə yol açarlar.

 

Siqnalın ötürülməsindəki sürət

Hormonlardakı kompleks sistemlə yanaşı bu sistemin işləmə sürəti də heyranlıq vericidir. Xəbərçi molekulun hüceyrəyə çatması, hüceyrə membranındakı antenaya birləşməsi, hormon ilə antena arasında yaranan əlaqənin kimyəvi reaksiya başlatması, daşınan mesajın antenaya köçürülməsi, alınan mesajın hüceyrə nüvəsinə çatdırılması son dərəcə sürətlə baş verər.

Bir çox hormon lazım olan sürəti əldə etmək üçün hüceyrə içində "ikinci xəbərçilər" yaradır. Məsələn, G zülal sistemində hormon kimi "birinci xəbərçi" hüceyrə səthinə çatdıqda bir qəbulediciyə birləşər və sonra hüceyrə membranı içində olan bir G zülalına siqnal göndərər. Növünə görə aktiv hala gələn G zülalı bir sıra fermentin ya təsirini artırar, ya da qarşısını alar. Adenilat siklaz buna bir nümunədir. Bu fermenti oyandırmaq ikinci bir xəbərçi olan periodik-AMP -nin əmələ gəlməsinə səbəb olar. Sonra bir sıra zəncirvari reaksiya meydana gələr və hüceyrə içindəki müəyyən zülalların formaları dəyişər. Bu vəziyyət digər hüceyrəvi reaksiyalara gətirib çıxarar. İlk xəbərçinin səviyyəsi düşdükdə isə, G zülalı "söndürülər" və reaksiyası sona çatar.
Hüceyrənin bu dərəcə kompleks bir siqnal sistemindən istifadə etməsinin səbəbi mesaj ötürülməsinin məhsuldarlığının və sürətinin artırılmasıdır. Tək bir mesaj daşıyıcı molekulun gəlməsi bir sıra reaksiyanı hərəkətə gətirər və orijinal mesaj qüvvətlənərək davam edər. Bundan əlavə bir siqnalın G zülalına çatması ilə hüceyrə reaksiyasının meydana gəlməsi arasında keçən zaman yalnız saniyənin kiçik bir hissəsi qədərdir. Məsələn, işığa həssas göz hüceyrələri işığa aid tək bir fotona G zülalı ehtiva edən sistem yolu ilə saniyənin yüzdə biri qədər vaxtda reaksiya verir. Buna baxmayaraq, digər hüceyrələrin ətrafdan gələn siqnallara reaksiya verməsi 30 saniyə qədər vaxt ala bilər.

Mesaj daşıyıcı ilə qəbuledicinin ahəngdarlıq içində olması, bir-birləri ilə bir əlaqə təmin etmələri və bunun sayəsində indi sağlam ola bilməyimiz şübhəsiz çox böyük bir möcüzədir. İllərlə təhsil almış çox sayda kimyagər və bioloq, ağıl və şüur ​​sahibi varlıqlar olaraq hüceyrə daxili fəaliyyətlərə güc çatdıra bilmədikləri halda, adi gözlə görməyin mümkün olmadığı bir ölçüdə, şüursuz, təhsilsiz hüceyrələrin bunları bacarması təsadüf iddialarını çürüdən əhəmiyyətli həqiqətlərdir. Necə ki, hormonlardakı kompleks sistemin varlığı qarşısında təkamülçülər də çarəsizliklərini qəbul etmək vəziyyətində qalmışlar. Təkamülçü yazıçı Von Ditfurth hüceyrə səviyyəsində gördüyü mükəmməlliyi hüceyrələr arası əlaqə şəbəkəsi baxımından belə ifadə edir:

Bu gün bilinən təfərrüatların çoxluğu hər hansı bir tibb tələbəsinin öhdəsindən gələ bilməyəcəyi bir sahə meydana gətirdiyi halda, bəhs olunan əlaqə şəbəkəsinin məsamələri müasir fizioloji tədqiqatına özlərini belə ucundan qulağından da olsa, doğru dürüst açmış belə deyillər. Bütün məlumatlarımıza baxmayaraq yolun hələ başında olduğumuzu söyləyərkən, burada bəhs etdiyimiz bu "daxili mühiti" təşkil edən şəbəkə torunun mexanizmlərinin maye xüsusiyyətli olduğunu da unutmamaq lazımdır...

Burada son dərəcə səthi olaraq toxunduğumuz hüceyrələr arası əlaqə əslində haqqında cild-cild kitab yazılan, elm adamlarını onlarla ildir məşğul edən bir kompleksliyə malikdir. Buna görə, elm adamlarının hüceyrələrin və molekulların öz aralarındakı əlaqə formaları və xüsusi ünsiyyət dilinin qaydaları haqqında əldə etdikləri məlumatlar çox olmasına baxmayaraq yenə də son dərəcə səthidir. Əlbəttə ki, bu vəziyyətin bizə düşündürməli olduğu bir çox mövzu var: Əvvəlcə, burada bəhsi keçən hüceyrələr necə olur ki, öz-özlərinə qərar alıb bu qərarları tətbiq edirlər? Üstəlik də heç görmədikləri, bilmədikləri hüceyrələrin qorunmasını öhdələrinə götürəcək qədər məsuliyyət sahibi, ən kiçik bir təfərrüatdan belə yayınmayacaq qədər diqqətli, təhlükəni tanıyacaq qədər tədbirli olaraq... Ölçmə və planlaşdırma mövzusunda belə bir həssaslığı haradan qazanmışlar? Bütün bunlarla yanaşı ətraflarındakı hüceyrələri, bilməli olduqlarından xəbərdar etmələri, onları oyandırmaları, hərəkətə keçirmələri, kömək istəmələri və bunun müqabilində digər hüceyrələrin də izah ediləni tam olaraq başa düşüb tətbiq etmələri necə mümkün olur? Hüceyrələrin bütün bu xüsusiyyətləri öz-özlərinə, şüursuz təsadüflərin təsiriylə qazandığını iddia etməyin ağıla və məntiqə zidd olduğu aydındır.

Həmçinin, hüceyrəyə gələn mesajları gətirənlər də, mesajları qəbul edən və qiymətləndirənlər də zülallardır. Hüceyrə daxilinə giriş-çıxışları nəzarətdə saxlayan qapılar və nasos sistemləri də zülallardır. Kimyəvi reaksiyaları sürətləndirənlər yenə zülallardır. Bədənin hər hansı bir zülala ehtiyacı olduqda yenə zülal olan bəzi xəbərçilər hara müraciət etməli olduqlarını bilərək bütün bədəndə lazım olan yeri tapa bilir, ehtiyac mesajını doğru yerə doğru şəkildə çatdırmağı bacarırlar. Bu əlaqəni təmin edən zülal özünə görə qaranlıq bir dəhliz olan bədənin içində yolunu azmadan, daşıdığı mesajı itirmədən və ya hər hansı bir hissəsinə zərər vermədən oraya çatdırır. Yəni hər bir hissədə çox böyük bir vəzifə şüuru vardır.

Hüceyrə nüvəsinə gələn mesaj bir sıra kompleks əməliyyatdan sonra zülala çevrilər. Zülal tələbinin bədəndəki 100 trilyon hüceyrədən doğru hüceyrələrə çatması mesajı alan hüceyrənin özündən nə istəndiyini anlayaraq dərhal işə başlaması və qüsursuz bir nəticə əldə etməsi insanda heyranlıq oyandıran hadisələrdir. Çünki burada bəhs edilən şüur, ağıl, məlumat və iradə sahibi insanların meydana gətirdiyi bir birlik deyil, fosfor, karbon, yağ kimi maddələrdən meydana gəlmiş şüursuz və gözlə belə görülməyəcək qədər kiçik varlıqlardır. Bu molekulların xəbər vermə, anlama və təsbit etmə kimi qabiliyyətlərə özbaşlarına sahib olmalarına imkan yoxdur. Bütün molekullar kimi Allahın onlara verdiyi xüsusi forma və ilham ilə hərəkət edərək belə şüurlu davranışlar göstərirlər.

Necə ki, təsadüf iddiasıyla ortaya çıxanlar zülalların molekul quruluşunu, DNT spirallarını, xromosomları ağıl və vicdanla səmimi olaraq qiymətləndirsələr, təsadüf deyilən nizamsız hadisələrin belə mükəmməl bir quruluşu meydana gətirə bilməyəcəklərini özləri də görəcəklər. Və ola bilsin ki, milyonlarla insanı sanki hipnoza salaraq aldadan bu boş sözdən xilas olub, Allahın yaratmasındakı möcüzələri təqdir etməyə başlayacaqlar:

Rəbbin istədiyini yaradır və istədiyini də peyğəmbər seçir. Onların isə seçməyə haqqı yoxdur. Allah pakdır, müqəddəsdir və onların qoşduqları şəriklərdən ucadır. Sənin Rəbbin onların qəlbinin həm gizli saxladıqlarını, həm də aşkar etdiklərini bilir. O, Allahdır. Ondan başqa ibadətə layiq olan məbud yoxdur. Dünyada da, Axirətdə də həmd Ona məxsusdur. Hökm Onundur və siz Ona qaytarılacaqsınız.
(Qəsas surəsi, 68-70)